Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 1 қыркүйек 2020 ж.

Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. 1 қыркүйек 2020 ж.

ҚАЗАҚСТАН ЖАҢА ШЫНДЫҚТА: ІС-ҚИМЫЛ УАҚЫТЫ

Құрметті отандастар!

Құрметті Парламент палаталарының төрағалары, депутаттар, Үкімет мүшелері!

Парламенттің кезекті сессиясының жұмысы қиын-қыстау кезеңде басталады.

Біздің еліміз бүкіл жаһандық қауымдастыққа қауіп төндіретін пандемияға қарсы тұруды жалғастыруда. Біз барлық ресурстарды қазақстандықтардың өмірі мен денсаулығын қорғауға жұмылдырдық. Сын сағатта Қазақстан халқы біртұтас тұтастыққа топтасты.

Коронавируспен күрес біздің халқымыздың алғашқы ерекшеліктерін айқын көрсетті: өзара көмек, немқұрайлылық, бұрын-соңды болмаған бақытсыздыққа қарсы тұруға дайын болу.

Дәрігерлерге, құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне, әскери қызметшілерге, еріктілерге, кәсіпкерлерге және барлық бей-жай емес, саналы азаматтарға төзімділік пен жауапкершілік үшін шынайы ризашылығымды білдіремін. Сіз табандылық пен жауапкершіліктің жарқын үлгісін көрсеттіңіз. Мен мұны шынайы патриотизмнің көрінісі деп санаймын.

Қазіргі күрделі жағдайда біздің басты міндетіміз-әлеуметтік-экономикалық тұрақтылықты, жұмыспен қамтуды және халықтың табысын сақтау.

Дағдарысқа қарсы жедел шаралардың екі пакеті қабылданды. Табысын уақытша жоғалтқан 4,5 миллионнан астам қазақстандық 42 500 теңге көлемінде көмек алды. Бұл мақсатқа 450 миллиардтан астам теңге жұмсалды. Көрші мемлекеттерде, тіпті кейбір дамыған елдерде мұндай көмек көрсетілмеді.

Миллионнан астам адам азық-түлік және тұрмыстық жиынтықтарды алды. Елбасының, "Nur Otan" партиясы Төрағасының бастамасы бойынша "Біргеміз" қорының біржолғы қаржылай қолдауымен 550 мыңнан астам отбасы қамтылды.

Пандемия барлық мемлекеттер үшін стресс-тестке айналды. Вируспен күресуде олар көптеген қиындықтарға тап болады. Жағдай тұрақтанады, содан кейін жаңа өршулер пайда болады.

Үкімет өз қателіктерінен сабақ алды, жолда қайта құра алды. Ең бастысы, біз азаматтарымыздан ештеңе жасырмадық, шындықты жоғалту туралы сөйлесеміз, қаншалықты ащы болса да. Бұл Қазақстанды кейбір мемлекеттерден тиімді ерекшелендіреді.

Бірақ эпидемиологиялық жағдайдың жақсаруы өзін-өзі тыныштандыруға себеп емес. Күрес жалғасуда. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының болжамы бойынша, пандемияны жеңу үшін кем дегенде екі жыл қажет болады.

Алдағы айлар жоғары жұмылдыру режимінде өтеді. Бұған дайын болу керек. Қол режимінде "өрттерді" сөндірмей, алдын ала ойластырып жұмыс істеу керек. Барлық шешімдер тексерілген болжамдарға негізделуі керек.

Үкімет нақты шектеулер мен бейімделген карантин тетігін енгізуде. Пандемиямен күрес жөніндегі кешенді бағдарлама әзірленетін болады.

Мемлекеттің әлеуметтік саладағы және экономиканы қолдау бөлігіндегі барлық міндеттемелері орындалатын болады. Осы мақсатта Ұлттық қордан 1 триллион теңге бөлінеді. Әлеуметтік төлемдерді индекстеу жалғасатын болады. 2023 жылға дейін бұған 1 триллион теңгеден астам қаражат жұмсау жоспарланып отыр.

Біз қазіргі қиындықтарды жеңеміз. Бірақ мемлекетіміздің жаңа геосаяси жағдайдағы ұзақ мерзімді дамуын да ұмытпауымыз керек.

Бүгінгі таңда әлем соңғы жүз жылдағы ең терең рецессияға түсті. Сарапшылардың пікірінше, жаһандық экономиканы қалпына келтіру кем дегенде 5 жылға созылады.

Сонымен қатар, болашақ көшбасшы мемлекеттердің бәсекеге қабілеттілігі дағдарыстар мен іргелі өзгерістер дәуірінде пайда болады. Қазақстан жаңа әлемде өзінің лайықты орнын алуға тиіс.

Тұңғыш Президент-Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың көреген саясатының арқасында экономикалық дамуда берік негіз қаланды, әлемдік аренада салмақты бедел қалыптасты.

Жаңа әлемдік тәртіпті қалыптастыру жағдайында бізге Ұлт жоспары мен Бес институционалдық реформа квинтэссенциясы болып табылатын реформаларға байыпты қарқын беру керек.

Біз азаматтарымыздың лайықты өмір сүруін қамтамасыз етуге, олардың құқықтарын қорғауға, заң үстемдігін нығайтуға, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейтуге міндеттіміз.

Сонымен, біздің іс-әрекетіміздің жоспары қандай?

I. Мемлекеттік басқарудың жаңа моделі

Бұл саладағы реформаларды жүйелі түрде жүргізген жөн.

Алдымен біз мемлекеттік басқару, кадр саясаты, шешім қабылдау жүйесі және олардың орындалуы үшін жауапкершілікті өзгертеміз.

Пандемия мен дағдарыс жағдайында қолданыстағы мемлекеттік басқару жүйесі барынша жоғары айналымда жұмыс істейді. Шешім жедел міндеттерді алып, уақыт және ресурстар. Бірақ ешқандай жағдайда алыс көкжиекті елемеуге болмайды. Сондықтан мен Президентке тікелей бағынатын Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттік құру туралы шешім қабылдадым.

Мұндай орган бұрын болған және оған жүктелген міндеттерді сәтті орындаған. Енді ол қайтадан мемлекеттік жоспарлаудың бүкіл жүйесінің орталық буынына айналады. Агенттік әзірлейтін реформалар нақты, шынайы және, ең бастысы, барлық мемлекеттік органдар орындауға міндетті болуы тиіс.

Реформалар жөніндегі жоғары президенттік кеңес құрылады, оның шешімдері түпкілікті болады. Тез өзгеретін жағдайды бағалаудың объективтілігі үшін Статистика комитеті Агенттік құрамына ауыстырылады.

Мемлекеттік жоспарлау жүйесінде мемлекеттік аппарат бас жоспарлаушы, орындаушы және бағалаушы болып табылады. Бұл дұрыс емес.

Мемлекеттік жоспарлау жүйесі барлық адами ресурстарды жұмылдыруды қамтамасыз етуге, жоспарлаудың, орындаудың, бағалаудың барлық кезеңдерінде жекеше сектор мен қоғамды толыққанды әріптестер ретінде тартуға тиіс.

Көрсеткіштер мен индикаторлар саны көп мемлекеттік бағдарламаларды дайындауды тоқтату керек. Барлық азаматтарға түсінікті ықшамды ұлттық жобалардың форматына көшетін кез келді. Мақсат қою ретінде нәтиженің процесстен үстемдігін анықтау керек.

Мұндай түбегейлі реформаны жүргізу бүкіл мемлекеттік аппараттың қызметін қайта қарауды талап етеді. Бұл жерде реформаларды жоспарлау мен іске асыруда синергия маңызды мәнге ие болады.

Мемлекеттік қызмет жүйесін қайта жүктеу қажет болады. Пандемия және мемлекеттік органдардың көптеген қызметкерлерінің қашықтан жұмыс режиміне көшуі мемлекеттік аппаратты қысқартуға болатындығын және қажет екенін көрсетті.

Мемлекеттік аппарат пен квазимемлекеттік сектор қызметкерлерін қысқарту мерзімдерін жеделдетуді тапсырамын. Биыл оларды 10% – ға, ал келесі жылы тағы да 15% - ға қысқарту керек. Осылайша, шенеуніктерді 25% - ға қысқарту міндетін біз 2021 жылдың өзінде-ақ шешетін боламыз. Нәтижелерге байланысты және цифрландыруды ескере отырып, одан әрі қысқарту туралы шешім қабылдаймыз.

Үнемделген қаражат есебінен қалған қызметкерлердің жалақысы арттырылады. Жалақысы төмен Мемлекеттік қызмет қоғамға тым қымбат. Бұл мәселені түсінбеушілік теріс іріктеуге, құзыреттерді, бастамаларды жоғалтуға және ең бастысы – сыбайлас жемқорлыққа әкеледі. Сондықтан, 2021 жылдың 1 шілдесінен бастап факторлық-балдық шкаланы енгізу керек. Бұл мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігі мен уәждемесін күшейтуге әкеледі.

Бізге жаңа көзқарастар мен бастамалары бар жаңа кәсіби кадрлар қажет. Мемлекеттік қызмет жабық кастаға айналмауы керек.

Сонымен қатар, кәсіби және этикалық талаптардың төмендеуіне жол бермей, сабақтастық пен институционалды есте сақтауды қамтамасыз ету маңызды. Бұл жерде жауапты хатшылар институты туралы мәселеге тоқталғым келеді.

Осы институтты енгізу кезінде олардың ауыстырылмауы министрлерді әкімшілік-кадрлық жұмыстан босатады және аппараттың тұрақтылығын қамтамасыз етеді деп болжалды. Іс жүзінде бұл болған жоқ. Сонымен қатар, министрлер мен жауапты хатшылар арасында өзара түсіністіктің болмауы жағдайлары жиі кездеседі. Нәтижесінде ортақ іс зардап шегеді.

Сұраныс бір адамнан-Президент тағайындайтын министрден болуы керек. Сондықтан жауапты хатшылар институты таратылып, олардың міндеттері министрліктердің аппарат басшыларына жүктелсін.

Жоғарыда аталған ұсыныстарды іске асыру үшін мемлекеттік қызмет туралы заңнамаға жыл соңына дейін түзетулер топтамасын қабылдауды тапсырамын.

Норма түзушілік мәселелерін де қайта қараған жөн.

Карантин кезінде құқықтық жүйенің баяулауы "тар мойын"әсерін тудырды. Мен төтенше жағдай режимін енгізіп, "төтенше Жарлық"қабылдауға тура келді. Бірақ мұндай шаралар дағдарыстық жағдайларға жүйелі жауап бола алмайды.

Негізгі проблема атқарушы биліктің қызметін шамадан тыс заңнамалық реттеуде жатыр. Біз министрлер мен әкімдерден талап етеміз, бірақ олардың өкілеттігі заңдар мен қаулылардың нақтыланған нормаларымен шектелген. Бұл тек мемлекеттік аппараттың жұмысын ғана емес, парламентті де жүктейді. Оның Палаталары атқарушы органдардың құзыретіне айналуы мүмкін егжей-тегжейлі нормаларды қарауға мәжбүр.

Тез өзгеретін әлемде шешім қабылдаудың төмен жылдамдығы ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіреді. Сондықтан құқықтық саясат тұжырымдамасы шеңберінде заңнаманы өзгерту арқылы құқықтық регламенттеу деңгейлері арасындағы теңгерімді қамтамасыз ету қажет. Медлить байланысты болмайды.

Квазимемлекеттік компанияларды корпоративтік басқаруды жақсарту сияқты маңызды проблеманы да шешу міндеті алда тұр.

Елімізде ондаған ұлттық компаниялар мен он мыңдаған мемлекеттік кәсіпорындар жұмыс істейді. Бұл ретте ірі квазимемлекеттік ұйымдар мақсаты пайданы қамтамасыз ету болып табылатын акционерлік қоғамдар болып табылады. Бірақ егер оларға мемлекеттік функциялардың бір бөлігі берілсе, онда олардың қызметі азаматтар мен экономика үшін таза сервистік, көмекші сипатта болуы тиіс.

Көптеген акционерлік қоғамдарда түсініктердің шатасуы болды. Корпоративтік басқару қосымша бюрократиялық рәсімге айналуда.

Барлық квазимемлекеттік сектордың реформасын жалғастыру керек. Кейбір шешімдер бүгін жарияланады, қалғандары бойынша-Үкімет маған ұсыныстар береді.

II. ЖАҢА ШЫНДЫҚТАҒЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ

Ұзақ уақытқа созылған мұнай суперциклі аяқталған сияқты. Әлемдік нарықтың мүлдем жаңа конъюнктурасына дайын болу керек.

Шын мәнінде әртараптандырылған, технологиялық экономика құру біз үшін жай ғана қажеттілік емес, бұл жолдың баламасы жоқ.